Motel/locatie Spatie

maart 2016

In de wijk Presikhaaf in Arnhem-Noordoost bevindt zich op de onderste verdieping van een flat een ruimte die creativiteit en vrijheid ademt. In alle beeldtaal is deze locatie verbonden met de wijk en diezelfde verbintenis wordt uitgeademd door de kunstenaars die aan Motel Spatie en Locatie Spatie verbonden zijn. De naam Spatie staat symbool voor hetgeen de organisatie wil bereiken: Spatie verwijst naar een tussenruimte, waarin spelingsvrijheid ontstaat om twee dingen met elkaar te verbinden. Spatie wil die lege ruimte zijn die een platform biedt voor allerlei initiatieven die gelinkt zijn aan beeldende kunst en de wijk, maar ook voor het op een creatieve manier invullen van leegstand in de wijk.

Veel gebouwen in Presikhaaf zijn opgetrokken na de Tweede Wereldoorlog en vallen daarom veelal in de categorie arbeiderswoning. Daarnaast is de wijk rijk aan grote ‘containerflats’. Een rauwe wijk, die schreeuwt om een straatcultuur. En dat is precies waar Motel/Locatie Spatie op in wil spelen. Beide initiatieven zijn betrokken bij de wijk en de mensen die er wonen, maar zelfs het gebouw waarin deze non-profitorganisatie is gehuisvest - een van de kenmerkende containerflats - is geheel opgenomen in de sfeer van Presikhaaf.

Als ik binnenstap wordt ik direct opgewacht door Kees Westervelt, beheerder van Papier Hier, een van de vele initiatieven van Spatie. Trots vertelt hij over zijn werkplaats. Het is een copyshop, waar iedereen zelf boekjes, stickers of catalogi kan komen maken. De middelen zijn beperkt, maar Westervelt vertelt gepassioneerd dat hij er alles aan doet om de grenzen van het materiaal op te zoeken en hij hoopt dat de mensen die hier komen dat ook zullen doen. Een van de klanten die geregeld terugkomen naar Papier Hier is het Sonsbeek Collectief. Achter de printer staan alle catalogi opgesteld van voorgaande Sonsbeektentoonstellingen, die iedere 4 jaar plaatsvinden (en toevallig dit jaar ook).

Daarnaast is er een grote collectie ‘zines’: handgedrukte strips, boekjes, folders, die vooral in de jaren tachtig gebruikt werden, vergelijkbaar met onze huidige Social Media. Het was een goedkope manier om met een boodschap zoveel mogelijk mensen te bereiken. Veel van de zines, die hier vanuit allerlei delen van de wereld zijn verzameld, zijn unieke overblijfselen uit die tijd en de collectie wordt constant aangevuld. Dat geldt ook voor de bibliotheek - die ‘Network of Friends’ wordt genoemd - waarin allerlei kunstenaarsboekjes worden verzameld van kunstenaars die aan Motel Spatie zijn verbonden.

Naast beheerder van de werkplaats is Westervelt zelf ook kunstenaar. Als ik zijn atelier in loop verontschuldigt hij zich, omdat hij nog in een transitiefase zit. Enerzijds is hij zelf aan het verhuizen naar zijn atelier, anderzijds ondergaat ook zijn beeldend werk een transitie. Waar hij eerder vooral bezig leek te zijn met straatkunst, graffiti-georiënteerde werkwijzen en beeldtaal, verandert door de wijk zijn blik. Zijn huidige werk is meer architectonisch en krijgt bijna iets monumentaals. Hij gebruikt patronen die terug te vinden zijn in de wijk: in de opzet van de straten, de daken en bakstenen, de flatgebouwen. Maar graffiti kan hij niet helemaal loslaten, de kleuren van zijn monumentale werk doen immers sterk denken aan spuitverf.

Direct naast het atelier van Westervelt bevindt zich de werkruimte van een echte streetartist. Zelfs hier, binnen de werkruimte, is een graffitiwerk te vinden. De symbolistische beeldtaal van de straat komt hier terug in ogen, in Chinese draken, in de bijna abstracte patronen die de losse onderdelen tot een geheel maken; vormen die allemaal nauw verbonden zijn aan de tattoo- en graffitiwereld. De werken van Naamloos betoveren vele muren overal in Presikhaaf.

Een andere werkplaats die Spatie aanbiedt is de zeefdrukwerkplaats Zepo, die wordt geleid door Dennis Gunsing. Deze ruimte ademt straatcultuur. Overal waar je kijkt is iets te zien. Voornamelijk in zwart-wit, met graffitiachtige letters. Er hangen posters en de ruimte is bezaaid met stickers en logo’s. Het voelt heel erg ‘underground’ aan, doet denken aan het stiekem beplakken van lantaarnpalen en het bespuiten van treinen midden in de nacht. Iedere vrijdag kun je je inschrijven voor een cursus zeefdrukken. En daarnaast, als verbinding met de wijk, organiseert Gunsing ook cursussen voor de vluchtelingen die verblijven in De Koepelgevangenis.

Van hieruit loop je direct door naar het atelier van Gunsing, waar dezelfde sfeer wordt doorgezet, maar waar een soort georganiseerde chaos heerst. Iedere vierkante centimeter is bedekt met het werk van Gunsing. Alles staat vol kreten en monochrome afbeeldingen, op alle mogelijke wijzen met de hand gedrukt. Dit alles geeft een overweldigende indruk, alsof je voor even het hoofd van een anarchistische kunstenaar binnenstapt.

Het volgende atelier is de rust zelve. Dit is het atelier van Christa Burger, audiovisueel kunstenaar. Alles lijkt hier een eigen plek te hebben, het is opgeruimd. Toch rijmt dit opgeruimde niet helemaal met de beelden die zich hier bevinden. Vieze, oude poppen - soms onthoofd - staan en liggen op een zwart doek in de kast. Een kruising tussen een poppenhuis en een spookhuis bevindt zich op de grond. Dit zijn allemaal materialen die zij (live) gebruikt als beeldmateriaal bij muzikale uitvoeringen.

Naast de vaste kunstenaars biedt Motel Spatie onder leiding van Claudia Schouten ruimte aan ‘Artists in Residence’, die een door studenten bouwkunde van de HAN ontworpen kamer aangeboden krijgen. Hierbij is vooral de nadruk gelegd op de energiehuishouding in de ruimte. De artists in residence zijn kunstenaars die op een bepaalde manier verbonden zijn aan Spatie. Zij worden vervolgens uitgenodigd om kunst te maken of een project uit te voeren met de wijkbewoners. Motel Spatie biedt ook ruimte om kunstwerken te tonen van aangesloten kunstenaars. Zo is er op dit moment werk te bewonderen van Elejan van der Velde, die een Spatie-residentie heeft gehad in Praag, en van Helen Zeru, die haar periode van residentie in Arnhem afsluit. Het werk van Van der Velde wordt gevormd door een tweetal installaties: de eerste bestaat uit een lange rol papier met in het groot de tekst ‘I can see the ads but what do they sell?’ Bij het begin staat een windmachine, die een lange baan van zacht plastic over het papier heen blaast. De tekst en de manier van plaatsen doen denken aan de vele reclames die overal te vinden zijn. In veel van die reclames is het eigenlijk niet eens meer duidelijk wát de bedoeling is van het product dat je koopt: het idee van het product, of de praktische waarde ervan. Ernaast staat de tweede installatie, waarin grote zwarte lappen van het plafond naar de vloer reiken. Er hangt een levensgrote foto van een tafel, waarop een maquette staat. Vóór de foto staat de daadwerkelijke maquette op dezelfde tafel. Ook de zwarte doeken staan op de foto. Het is een maquette van een grotere installatie, waarin dezelfde zwarte doeken een rol spelen. Ertegenover hangt nog een foto, waarop een doorgang te zien is waarin ook een zachte plastic lap wappert in een luchtstroom. Het is een installatie die zwaar en donker aandoet. Alsof je je een weg moet banen door allerlei betekenissen en veronderstellingen, die uiteindelijk een dubbele boodschap behelzen. Er is niet één weg die gevolgd kan worden, het is zoeken en soms terugkomen op de plek waar je bent begonnen. En die plek ziet er dan toch weer anders uit.

Er zijn 2 videowerken van Helen Zeru. Helaas was er deze dag maar 1 te bewonderen. Het is een film waarin Zeru zelf een hoofdrol speelt. Ze dompelt haar hand onder in een zwarte, kleverige substantie en met een herhalende, bijna mechanische beweging laat ze deze substantie op een schaal maagdelijk witte watten druipen. Het is een intrigerende film, waarbij je na lang kijken zelf in een vertraagde mentale staat komt. Het heeft een hypnotiserend effect en de manier waarop het zachte wit wordt overgenomen door het plakkerige zwarte goedje voelt steeds viezer, terwijl het tegelijk steeds gewoner wordt. Er treed gewenning op.

Op dit moment start in Spatie een project van de uit het Russische St. Petersburg afkomstige fotograaf Irina Yulieva(moet Victor Yuliev, echtgenoot van Irina zijn?! Zie vervolg, waarin schrijver het heeft over ‘hij’_MS), die gaat werken met de wijkbewoners. Hij heeft al een aantal keer een residence gedaan bij Motel Spatie. Wat hem aanspreekt aan deze plek is dat het een volledig betaald verblijf is. Voor een kunstenaar is dat een uniek gegeven, want daardoor ben je een tijdje volledig vrij om te maken, zonder je zorgen te hoeven maken over je inkomen. Het is deze vrijheid die kunstenaars in staat stelt te experimenteren buiten de gebaande paden, in een wijk die van elke creativiteit verstoken lijkt te zijn. Daar waar alle huizen op elkaar lijken en alles binnen het ‘grid’ valt, weet Spatie de vloeiende lijn te vinden die kunst en wijk met elkaar verbindt.